پایان ماه رمضان، تجربه غریبی است! یک ماه، ترک حوایج اولیه نفس و جسم، آغازی است برای پاکیزه کردن روح و روان در هر سال. در هر سال فرصتی ایجاد می شود که در طول عمر انسان این فرصت، تکرارپذیر است، فرصت تغییر و بهتر شدن! برای روزه داری که توفیق درک ماه مبارک رمضان و گذراندن ایام روزه را داشته و تلاش کرده که در کنار انجام این فریضه دینی، نفسش را پاکیزه سازد و از گناهان دوری کند، زکات فطره که در زبان فارسی به آن فطریه می گوییم، واجب شده تا مزدش بزرگ تر و ثوابش سودمندتر شود و به واسطه این که شخص روزه دار در تمام روزهای ماه مبارک رمضان، خود را از خوردن طعام بازداشته و سختی گرسنگی را احساس نموده، در این روز مبارک به فقرا و تنگدستان مساعدت کرده و طعام می دهد تا از خداوند به خاطر نعمت و ثروتی که در اختیار دارد و او را محتاج احدی نکرده، سپاسگزاری نماید. در واقع، مسلمانان پس از یک‌ماه اطاعت و بندگی در جشنی شرکت می‌کنند که شادی را برای همه به همراه دارد. به همین دلیل، خداوند متعال برای توانمندان واجب کرده تا در این روز، یاد فقرا را از خاطر نبرند. پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: «اَغنُوهُم عَنِ المَسئَلَهِ فِی مِثلِ هذَا الیَوم» یعنی ایشان (فقرا) را در چنین روزی از سؤال و درخواست کردن بی نیاز سازید!
در روایات مختلفی، پرداخت زکات فطره، تکمیل‌کننده روزه، باعث قبولی آن، موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال، و تکمیل‌کننده زکات مال برشمرده شده است.
معانی فطره
فطره در لغت چند معنا دارد:
به معنای خلقت: یعنی شکل و شمایل و صورت مخلوق، که در این حالت، مراد از زکات فطره، زکات خلقت خواهد بود. به زکات فطره، زکات بدن نیز گفته می‌شود؛ زیرا موجب سلامت جسم از آفت‌ها می‌گردد.
به معنای اسلام: در این صورت، منظور از زکات فطره، زکات اسلام است. تناسب بین زکات فطره و اسلام از این جهت است که زکات از ارکان و شعائر اسلام به شمار می‌رود.
به معنای افطار، مقابل روزه: معنای زکات فطره، زکات افطار از روزه خواهد بود.
فطره در اصطلاح، به‌معنای زکاتی است که هر مسلمان برای خود و هر فردی که تحت تکفل اوست به شخص فقیر می‌پردازد.
روایاتی در خصوص زکات فطره
امام صادق (ع) فرمود: «از کمال روزه، پرداخت زکات (یعنی فطریه) است، همان‌گونه که صلوات بر پیامبر(ص) کمال نماز است؛ چرا که هر کس روزه بدارد، اما زکات نپردازد، اگر به عمد ترک کرده باشد، برای او روزهای نیست، و نیز کسی که صلوات بر پیامبر(ص) را ترک کند، نمازی برای او نیست. خدای متعال، پیش از نماز، زکات را گفته و فرموده است: «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی وَ ذَکرَ اسْمَ رَ بِّهِ فَصَلَّ » رستگار شد کسی که زکات داد و نام پروردگارش را یاد کرد، و نماز خواند».
امام علی (ع) می‌فرماید: «هر کس زکات فطره را بپردازد، خداوند به سبب آن، آنچه را از زکات مالش کاسته است، کامل می‌سازد.»
برخی احکام و شرایط زکات فطره
پرداخت زکات فطره بر سرپرستان خانواده که فقیر نیستند، واجب است. زمان پرداخت آن، قبل از نماز عید فطر یا قبل از ظهر عید فطر است. موارد مصرف این زکات نیز همانند زکات مال است.
در شرع اسلام، مقدار فطریه برای هر نفر، یک «صاع» که تقریبا معادل ۳ کیلوگرم است، مواد خوراکی مانند گندم، برنج، جو، خرما و کشمش تعیین شده، اکثر مراجع تقلید، جنس زکات فطره را قوت غالب مردم (غذایی که اکثر مردم استفاده می کنند) دانسته‌اند.
کسانی که غالب غذای آنها برنج بوده، مستحب است ۳ کیلوگرم یا قیمت همان برنجی که مصرف می‌کنند به شخص فقیر بپردازند. با این حال، اگر گندم را معیار فطریه قرار بدهیم باید مبلغ ۳ کیلوگرم گندم به ازای هر نفر به شخص فقیر پرداخته شود.
بر سرپرست خانواده واجب است تا به تعداد نانخورهای خود، فطریه بپردازد. در اصطلاح فقهی، نانخورهای یک نفر تمام کسانی هستند که از لحاظ اقتصادی و خورد و خوراک، وابسته به دارایی او هستند یعنی امور اقتصادی و خورد و خوراک آنان از دارایی او تأمین می‌شود.
یکی از نکات زیبای پرداخت فطریه، توجه و حمایت از خویشان و همسایگان فقیر است؛ مستحب است زکات فطره به فقرای خویشاوند و سپس همسایگان اختصاص داده شود؛ حتی مستحب است که فطریه به فقیر اهل علم پرداخت شود و عالم فقیر بر سایرین ارجحیت دارد.
شخص مکلف می‌تواند مبلغ نقدی یک صاع را به فقیر بدهد. معمولا مبلغ نقدی فطریه مطابق با قیمت روز ۳ کیلوگرم گندم یا برنج از سوی مجتهدان اعلام می‌شود.
یکی از سوالات مشهور در زمینه فطریه، این است که اگر در شب عید سعید فطر برای ما مهمان آمد، آیا پرداخت زکات فطریه او نیز به‌عهده میزبان و صاحب‌خانه است یا خیر؟
مطابق نظر حضرت آیت الله خامنه ای، فطریه مهمان به‌عهده خودش است. چرا که مهمان، نانخور فرد مکلف به‌حساب نمی‌آید و در این امر، نانخور خانواده بودن مهم است. مگر آن که به‌مدت طولانی در آن خانه مهمان باشد و دیگر جزو نانخورهای آنجا به‌حساب بیاید. البته برخی از علما مانند حضرت‌امام خمینی(ره) معتقدند که فطریه مهمان شب عید فطر به‌عهده صاحب‌خانه است.
احکام دقیق و مفصل زکات فطریه در رساله عملیه مراجع تقلید، درج شده که قابل مطالعه است.
کفاره
یکی از مواردی که در روز عید فطر، برخی افراد مکلف به پرداخت آن هستند، کفاره روزه است. کفاره از ریشه (کفر) بوده که در لغت به معنای پوشاندن آمده است. قرآن می فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیئَاتِهِمْ … »
«و اگر اهل کتاب ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، گناهان آنها را می‌بخشیم… ».
از این جهت به کفارات، (کفّاره) می گویند، زیرا موجب پوشیده شدن و نادیده گرفتن گناهان می‌شود. از جمله کفاراتی که قرآن به آن تصریح کرده، پرداخت کفاره روزه برای کسانی است که توان روزه گرفتن را ندارند:
«أَیامًا مَعْدُودَاتٍ… وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ»
«چند روز معدودی را (باید روزه بدارید)… و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست؛ (همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان) لازم است کفاره بدهند و مسکینی را اطعام کنند».
در احکام کفاره آمده که چنین افرادی حق دارند روزه نگیرند و در برابر هر روز، یک مد طعام بدهند. منظور از یک مد طعام تقریباً ۷۵۰ گرم (یک چارک) است.
البته احکام مربوط به خوردن روزه به صورت عمدی، متفاوت است که در این حالت، فرد باید به ازای هر روز از روزه ماه رمضان، یک بنده آزاد کند، یا دو (شصت روز) روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند یا به هرکدام یک مُد که تقریباً ۷۵۰ گرم است، طعام ـ یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها ـ بدهد، و چنانچه اینها برایش ممکن نباشد، باید به قدر امکان صدقه دهد، و اگر ممکن نیست، استغفار نماید؛ البته روزه ای که برای کفاره باید قضا شود، شرایط خاصی دارد که مکلفین باید به رساله مرجع تقلید خود در این زمینه مراجعه نمایند.
برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه ما بپیوندید:
